आशिष गुप्ता सूचना प्रवाह र मनोरञ्जनको वर्तमान युगमा, नयाँ प्रविधि र मिडिया माध्यमहरू दिनप्रतिदिन विकसित भइरहेका छन् । यी मध्ये, पडकाष्ट एयमअबकत) र टेलिभिजन (त्भभिखष्कष्यल) दुई प्रमुख र प्रभावशाली माध्यम हुन्, जसले जनतालाई सूचना, शिक्षा, र मनोरञ्जन प्रदान गर्दै आएका छन् । यद्यपि यी दुईबीच केही समानता भए तापनि, ती दुईका प्रयोजन, सामग्रीको ढाँचा, पहुँच, र प्रभावमा महत्वपूर्ण अन्तरहरू रहेका छन् । यस लेखमा हामी पडकाष्ट र टेलिभिजनबीचका यिनै प्रमुख भिन्नताहरूलाई विस्तृत रूपमा विश्लेषण गरेको छु । १. परिभाषा र उत्पत्ति ः पडकाष्ट एक प्रकारको डिजिटल अडियो फाइल हो जुन इन्टरनेटमार्फत डाउनलोड वा स्ट्रिम गरी सुन्न सकिन्छ । “ष्एयम“ र “दचयबमअबकत“ शब्दको संयोजनबाट बनेको यो शब्द सन् २००४ तिर चर्चित हुन थाल्यो । प्रयोगकर्ताहरूले आफ्नो मोबाइल, ल्यापटप, वा अन्य डिजिटल उपकरणमा एपमार्फत विभिन्न विषयका पडकाष्टहरू सुन्न सक्छन् । टेलिभिजन, विपरित रूपमा, दृश्य–श्रव्य माध्यम हो जसले ध्वनि र तस्बिर दुबै एकसाथ प्रशारण गर्छ । यो १९२० को दशकदेखि विकसित हुँदै आएको र अहिले पनि संसारभर लोकप्रिय सञ्चार माध्यम हो । समाचार, नाटक, वृत्तचित्र, रियालिटी शो, खेलकुद, र शिक्षामूलक कार्यक्रमहरू टेलिभिजनका मुख्य सामग्रीहरू हुन् । २. स्वरूप र प्रस्तुति शैली ः पडकाष्टहरू सामान्यतः अडियो–आधारित हुन्छन् । तसर्थ, श्रोतालाई ध्यान केन्द्रित गराउने मुख्य माध्यम ‘ध्वनि’ हो—यानी संवाद, संगीत, ध्वनि प्रभाव आदि । यसले श्रोतालाई कल्पनाको स्वतन्त्रता दिन्छ । टेलिभिजनमा भने दृश्यसहितको प्रस्तुति हुन्छ । तस्बिर, अनुहारको हाउभाउ, रंग, र गति पनि संवादका साथमा प्रयोग गरिन्छ, जसले दर्शकलाई विषयवस्तु बुझ्न र अनुभव गर्न सजिलो बनाउँछ । ३. पहुँच र प्रविधि ः पडकाष्टहरू इन्टरनेट भएको कुनै पनि ठाउँमा सुन्न सकिन्छ । श्रोताहरूले मोबाइल एपहरू (जस्तै क्उयतषथ, ब्उउभि एयमअबकतक, न्ययनभि एयमअबकतक आदि) प्रयोग गरेर जुनसुकै समयमा,जुनसुकै स्थानमा पडकाष्ट सुन्न सक्छन ्। यो “यल–मझबलम“ प्रणालीमा आधारित छ । टेलिभिजन हेर्नका लागि टिभी सेटको आवश्यकता पर्छ । आधुनिक समयमा स्मार्ट टिभी र मोबाइल एप्स (जस्तै थ्यगत्गदभ त्ख्, ल्भताष्हि, आदि) ले टेलिभिजन सामग्री मोबाइलमा पनि हेर्न मिल्ने बनाएका छन्, तर परम्परागत रूपमा टिभी प्रशारण एक निश्चित समय तालिकामा आधारित हुन्छ । ४. सामग्रीको लचिलोपन ः पडकाष्टहरू प्रायः स्वतन्त्र र व्यक्तिगत ढाँचामा बनाइन्छन् । एउटा व्यक्ति वा समूहले सानो स्टुडियो वा सामान्य माइक्रोफोन प्रयोग गरेर पडकाष्ट उत्पादन गर्न सक्छ । सामग्री पनि नितान्त व्यक्तिगत अनुभवदेखि लिएर शैक्षिक, राजनैतिक, साहित्यिक, वा हास्यपूर्ण हुन सक्छ । टेलिभिजन कार्यक्रमहरू उत्पादन गर्न चाहिने स्रोत,समय,प्रविधि, र लागत धेरै हुन्छ । टेलिभिजन सामग्री आम दर्शक लक्षित हुने भएकाले व्यवस्थापन र सेन्सरशिप धेरै कडा हुन्छ । ५. दर्शक÷श्रोता अनुभव ः पडकाष्ट श्रोतालाई बहुउपयोगी स्वतन्त्रता दिन्छ—जस्तै गाडी चलाउँदा, खाना पकाउँदा, व्यायाम गर्दा आदि बेला सुन्न सकिन्छ । आँखाले कुनै दृश्य नहेरी केवल कानले सुन्नु पर्ने भएकाले यो अन्य कामसंगै सहजै प्रयोग गर्न मिल्ने माध्यम हो । टेलिभिजन हेर्न भने ध्यान केन्द्रित गर्नु अनिवार्य हुन्छ । दृश्यका साथसाथै आवाज पनि बुझ्नुपर्ने भएकाले यसले पूरै समय र चासो माग्छ । ६. अन्तरक्रियात्मकता र समुदाय ः पडकाष्टहरू सानो समुदाय र लक्षित समूहका लागि उत्कृष्ट हुन्छन् । श्रोताहरू आफ्नो रोजाइ अनुसार विषयवस्तु छनौट गर्छन् र प्रस्तुतकर्तासँग प्रत्यक्ष रूपमा सामाजिक सञ्जाल वा इमेल मार्फत संवाद गर्न सक्छन् । यसले एक किसिमको सामुदायिक भावनाको विकास गर्छ । टेलिभिजनमा यति घनिष्टता कम देखिन्छ । यद्यपि, आजभोलि टिभी शोहरूमा पनि लाइभ कमेन्ट, क्ःक् भोटिङ, वा सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरिन्छ, तर त्यो पडकाष्ट जत्तिकै नजिकको सम्बन्ध हुँदैन । ७. विज्ञापन र आम्दानीको ढाँचा ः पडकाष्ट प्राय ः साना वा स्वतन्त्र उत्पादकहरूले बनाउँछन् । तिनको आम्दानी प्रायः प्रायोजक, सदस्यता शुल्क (एबतचभयल आदि), वा विज्ञापनबाट हुन्छ । प्रयोगकर्ताहरूले फ्री वा प्रिमियम योजना अनुसार सेवा लिन सक्छन् । टेलिभिजनमा विज्ञापन ठूला निगम र ब्रान्डहरूबाट आउँछ । ठूला नेटवर्क र च्यानलहरूले व्यापक दर्शक संख्या भएका कारण उच्च आम्दानी गर्न सक्छन ्। यद्यपि, उत्पादन लागत पनि अत्यन्त उच्च हुन्छ । ८. लोकप्रियता र प्रयोग प्रवृत्ति ः विश्वभर डिजिटल युगको विकाससँगै पडकाष्टहरूको लोकप्रियता तीव्र गतिमा बढिरहेको छ। विशेष गरी युवापुस्ताबीच ज्ञानवर्धक, प्रेरणादायक, वा रमाइलो विषयमा आधारित पडकाष्टहरू धेरै सुन्ने गरिन्छ । टेलिभिजन अझै पनि ग्रामीण क्षेत्रमा र बृहत् दर्शकसमूहबीच प्रमुख माध्यमको रूपमा विद्यमान छ । समाचार,खेलकुद, र पारिवारिक धारावाहिकहरूको पहुँच अझै टेलिभिजन मार्फत प्रभावशाली देखिन्छ । ९. सामग्रीको दीर्घता   पडकाष्टहरू एकपटक प्रकाशित भएपछि सधैंका लागि इन्टरनेटमा उपलब्ध रहन्छन् । मानिसहरूले वर्षौं पछिको सामग्री पनि सजिलै सुन्न सक्छन् । तर अहिले टेलिभिजनहरुले पनि सधैंका लागि इन्टरनेटमा उपलब्ध रहन्छन् जस्तो थ्यगत्गदभ त्ख्, ल्भताष्हि, मार्फत प्रभावशाली देखिन्छ । पहिल पहिल टेलिभिजन कार्यक्रमहरू प्रशारण भएपश्चात सामान्यतया हराउँछन् वा पुनः प्रसारणको समय कुर्नु पर्छ, यद्यपि आजभोलि डिजिटल प्लेटफर्महरूमा पुराना टिभी शोहरू पनि सुरक्षित राख्न थालिएको छ । १०. समग्र निष्कर्ष ः पडकाष्ट र टेलिभिजन दुवै अत्यन्तै प्रभावशाली सञ्चार माध्यम हुन्। जहाँ पडकाष्टले सहजता, लचिलोपन, र व्यक्तिगत अनुभव दिन्छ, त्यहाँ टेलिभिजनले दृश्यीय सौन्दर्यता, सामाजिक प्रभाव, र मनोरञ्जनको परिपूर्ण अनुभव प्रदान गर्छ । टेलिभिजन अझै पनि व्यापक समुदायका लागि सूचना र मनोरञ्जनको सशक्त स्रोत हो भने पडकाष्ट भने भविष्यको डिजिटल सञ्चारको अभिन्न अंश बन्दै गएको छ । तर यही दुवै माध्यम एकअर्काको पूरक बन्न सक्छन—विशेषगरी यदि प्रयोगकर्ता र सर्जकहरूले ती माध्यमहरूको सीमा र क्षमतालाई राम्ररी बुझे भने । नेपाली पत्रकारितामा पडकाष्ट र टेलिभिजनको प्रभावकारिताः ः नेपालको सञ्चार माध्यमको इतिहासमा टेलिभिजन लामो समयदेखि प्रमुख स्रोतको रूपमा रहँदै आएको छ। तर पछिल्ला केही वर्षहरूमा डिजिटल प्रविधिको विकाससँगै पडकाष्ट (एयमअबकत) नामको नयाँ माध्यम नेपाली पत्रकारितामा पनि सक्रिय हुँदै आएको छ। यिनी दुबै माध्यमले पत्रकारितामा आ–आफ्नो ढंगबाट योगदान दिइरहे पनि, कुन प्रभावकारी छ भन्ने बहस चर्किंदै गएको छ। यो लेखमा हामी यी दुई माध्यमबीच प्रभावकारिता कसरी फरक छ भन्ने गहिरो विश्लेषण गर्नेछौं। ११. सामग्रीको गहिराइ र अनुसन्धान ः पडकाष्ट ः पडकाष्टमा पत्रकारहरूलाई आफ्नो विषयमा गहिरो अनुसन्धान गर्न समय र स्वतन्त्रता मिल्छ। खासगरी दीर्घ–रुप (यिलन–ायचm वयगचलबष्किm) शैलीमा पडकाष्ट अत्यन्त उपयोगी छ । उदाहरणका लागि, ‘त्जभ च्भअयचम ल्भउब’ि वा ‘द्ययवग द्यबवबष्’ जस्ता पडकाष्टहरूले सामाजिक, लैंगिक, तथा राजनीतिक विषयहरूलाई गहिरो विश्लेषणका साथ प्रस्तुत गर्छन् । टेलिभिजन ः टेलिभिजनमा सामान्यतया छोटो समयमा बढी दृश्य प्रभावसहित समाचार दिनुपर्ने हुन्छ । त्यसैले गहिरो अनुसन्धानभन्दा छोटो, झलकयुक्त रिपोर्टिङ हुने सम्भावना बढी हुन्छ । यद्यपि, टेलिभिजनका वृत्तचित्र र विशेष कार्यक्रमहरूले पनि गहिरो विश्लेषण दिने प्रयास गरेका छन्, जस्तै ‘क्बवजब क्बधब’ि वा क्ष्मजब प्गचब । १२. पहुँच (ब्अअभककष्दष्ष्तिथ) र दर्शक÷श्रोताको वर्ग ः पडकाष्ट ः नेपालमा इन्टरनेट पहुँच विस्तार हुँदै गएको भए पनि ग्रामीण क्षेत्रमा अझै सीमित छ। पडकाष्टमा मुख्यतया शिक्षित, शहरी, र युवावर्ग बढी संलग्न छन्। यो माध्यम अंग्रेजी वा शुद्ध नेपाली भाषामा केन्द्रित भएकाले पनि सीमित वर्गमा मात्र प्रभावकारी हुन सक्छ । टेलिभिजन ः टेलिभिजन अझै पनि दूरदराज, ग्रामीण, मध्यम वर्गीय र वृद्ध जनसंख्यामा लोकप्रिय छ। विशेषगरी प्बलतष्उगच, ल्त्ख्, जस्ता च्यानलहरूका समाचार र बहस कार्यक्रमहरूले ठूलो संख्यामा दर्शक पाउँछन् । निष्कर्षः टेलिभिजनको पहुँच अझै नेपाली सन्दर्भमा पडकाष्टभन्दा फराकिलो छ । १४. स्वतन्त्रता र सम्पादकीय नियन्त्रण पडकाष्टः पडकाष्ट उत्पादक प्रायः स्वतन्त्र पत्रकार, ब्लगर, वा स्वतन्त्र समूहहरू हुन् । उनीहरूलाई विषय चयन,शैली, वा भाषामा सम्पादकीय नियन्त्रण कम हुन्छ । यसले आवाजहीन वर्गलाई बोल्न दिने ठाउँ दिन्छ । टेलिभिजन ः नेपाली टेलिभिजनमा राजनीतिक, व्यापारीक वा संस्थागत प्रभाव धेरै हुन्छ। टेलिभिजनमा सम्पादकीय स्वतन्त्रता सीमित देखिन्छ। कतिपय समाचार कार्यक्रमहरू मालिक वा विज्ञापनदाताको प्रभावमा चल्ने आलोचना पनि छ । निष्कर्षः पडकाष्ट स्वतन्त्र पत्रकारिताको दृष्टिकोणले अधिक प्रभावकारी देखिन्छ । १५. अन्तरक्रियात्मकता (भ्लनबनझभलत) पडकाष्ट ः श्रोताहरू पडकाष्ट निर्माता÷सञ्चालकसँग सोशल मिडिया, इमेल वा कमेन्टमार्फत प्रत्यक्ष संवाद गर्न सक्छन्। यसले श्रोताको विश्वास र भागीदारी बढाउँछ टेलिभिजन ः टेलिभिजनमा सिधा संवादको अवसर सीमित छ, यद्यपि कतिपय कार्यक्रममा दर्शकको प्रतिक्रिया (क्ःक्, कॉल, फेसबुक) लिइन्छ। तर त्यो संरचित ढाँचाभित्र सीमित हुन्छ । १६. विश्वसनीयता र प्रभाव पडकाष्ट ः किनकि पडकाष्टमा व्यक्तिगत आवाज, अनुसन्धान र दृष्टिकोण मिसिन्छ, श्रोताहरूले यसलाई ईमानदार र गहिरो अनुभव गर्छन् ।तर सबै पडकाष्ट पत्रकारितामूलक हुँदैनन् कतिपयमा तथ्यपरकताको अभाव पनि हुन्छ । टेलिभिजन ः टेलिभिजन अझै पनि धेरै नेपालीहरूका लागि सबैभन्दा भरपर्दो सूचना स्रोत हो। यद्यपि, भ्रम फैलाउने सनसनीखेज समाचार, पूर्वाग्रही प्रस्तुति, र व्यावसायिक दबाब टेलिभिजन पत्रकारितामा देखिने समस्याहरू हुन्। निष्कर्षः विश्वसनीयतामा टेलिभिजनको प्रभाव अझै बलियो भए पनि पडकाष्टको गुणस्तरीयता बढ्दो छ । १७. आर्थिक र प्राविधिक पक्ष पडकाष्ट ः कम स्रोतमा पनि सुरु गर्न मिल्ने माध्यम हो। यसैले नयाँ पत्रकार वा स्वतन्त्र सर्जकलाई सस्तो र सजिलो प्रवेशद्वार हो। यद्यपि, नियमित र पेशागत स्तरको उत्पादनमा प्राविधिक दक्षता चाहिन्छ । टेलिभिजन ः उत्पादन महँगो र स्रोतसाधन गहन हुन्छ। उपकरण, स्टाफ, प्रसारण खर्चलगायत आर्थिक लगानी उच्च हुन्छ । तर सशक्त नेटवर्क भएका संस्थाहरूको लागि यो माध्यम अझै सशक्त प्रचार शक्ति हो ।